Ses kirişlerinin düzgün titreşimi ile ortaya çıkan ünlüler (selenler; a, e, ı, i, o, ö, u, ü) S es yolundan ayrılırken gırtlak, damak, dişler ve dudaklar gibi herhangi bir engelle karşılaşmayan seslere "ünlü" denir. Türkçe de ünlüler söylenişlerine göre üç grupta incelenmektedir.
Bunlar:
Dilin durumuna göre ünlüler: "Ünlü" adı verilen sesler ağız yolundan çıkarılırken dil, öne ve arkaya olmak suretiyle hareket eder. Dilin arkaya doğru hareket etmesi sonucunda kalın ünlüler, öne doğru hareket etmesi halinde ise ince ünlüler çıkarılır.
Kalın (art) ünlüler; a, ı, o, u'dur.
İnce (ön) ünlüler ise e, i, ö ve ü'dür.-Dudakların durumuna göre ünlüler: Ünlüler çıkarılırken dudaklar düz ve yuvarlak olmak suretiyle iki şekle girer. Dudağın düzleşmesiyle çıkan ünlülere düz ünlüler, yuvarlaklaşmasıyla çıkan ünlülere ise "yuvarlak ünlüler" denir.
Düz ünlüler; a, e, ı, i'dir.
Yuvarlak ünlüler ise o, ö, u, ü'dür.
Çenenin durumuna göre ünlüler: Ünlülerin çıkartılmasında çenenin de oldukça önemli bir fonksiyonu bulunmaktadır. Kimi ünlülerde çene aşağıya doğru açılırken kimilerinde çene daralır. Çenenin genişlemesiyle çıkarılan ünlülere "geniş ünlüler", çenenin daralmasıyla çıkarılan ünlülere "dar ünlüler" adı verilir. Dar ünlüler; ı, i, u, ü'dür. Geniş ünlüler ise a, e, o, ö 'dür.
Hava sızması, hışırtıyla meydana gelen ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t, b, c, d, g, j, l, m, n, r, v, y, z)Ses yolundan çıkarken gırtlak, damak, dil, diş ve dudaklar gibi bazı engellere çarparak çıkan seslere "ünsüz" denir.
Çıkış yerlerine göre ünsüzler: Ünsüzlerin her birinin oluşumunda değişik organların görev aldığı görülmektedir.
Bu açıdan ünsüzler şöyle sınıflandırılmaktadır:
Dudak ünsüzleri: p, m,Diş ünsüzleri: v, f
Damak ünsüzleri: k, g, ğ, y
Gırtlak: h
Diş -damak ünsüzleri: Diğer ünsüzler-Ses yolundan çıkışlarına göre ünsüzler
Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t
Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m,n, r, v, y, z
